Nieuws – Willem den Ouden

Tentoonstelling in Vianen, 12 maart – 16 juli 2023
Onder de titel Tegenlicht toont het Stedelijk Museum Vianen dit voorjaar schilderijen, tekeningen en grafisch werk van Willem den Ouden. Voor de titel is gekozen omdat Den Ouden er bij het vastleggen van het Waallandschap niet voor terugdeinsde recht tegen de zon in te kijken. Net als illustere voorgangers als William Turner, Vincent van Gogh en Edvard Munch gaf hij geregeld de zon zelf weer, op volle sterkte, niet versluierd door wolken. Op de tentoonstelling zijn veel van deze tegenlichtlandschappen te zien.

Door zijn hoge leeftijd – hij hoopt een week na de opening in Vianen zijn 95ste verjaardag te vieren – is Den Ouden inmiddels fysiek niet meer in staat om buiten te werken. Daarom heeft hij zich in de laatste jaren toegelegd op het schilderen van zelfportretten voor een spiegel in zijn woonkamer. Voor ieder zelfportret stelt hij zichzelf een opgave: hij wil een specifieke gezichtsuitdrukking schilderen, een bepaald gebaar van een hand bij zijn hoofd of een ingewikkelde lichtsituatie. Ook in de zelfportrettenreeks speelt tegenlicht regelmatig een rol.

De tentoonstelling Tegenlicht – Zelfportretten en landschappen van Willem den Ouden wordt op zondag 12 maart om 15.00 uur geopend door de dichter Willem van Toorn, die een reeks gedichten over Den Oudens recente zelfportretten schreef voor het boekje Achter de dijk. Die uitgave is in de museumwinkel te koop. Het museum ligt aan de Voorstraat 97 in Vianen. In de Vrije Lekpoort aan de Buitenstad 1 is in de weekeinden een supplement op de tentoonstelling te zien: daar hangt een keuze uit Willem den Oudens grafische werk.

Bekijk hier de foto's die Rob Melchior maakte tijdens de opening.

Tentoonstelling Museum Het Rembrandthuis
7 juni t/m 1 september 2019

Onder de titel Inspired by Rembrandt toont Museum Het Rembrandthuis in Amsterdam deze zomer etsen van Rembrandt van Rijn naast verwante grafiek van negentiende- en twintigste-eeuwse kunstenaars uit de eigen collectie. In de tentoonstelling zijn ook vijf prenten van Willem den Ouden opgenomen, die het Rembrandthuis verwierf na zijn overzichtstentoonstelling in het museum in 2003. Zijn gelithografeerde zelfportret uit 1995 hangt bijvoorbeeld op een wand met zelfportretten van Lovis Corinth, Horst Janssen, Aat Veldhoen en Charles Donker. Een kleurenets van de uiterwaarden bij Varik uit 1980 is gecombineerd met geëtste landschappen van Willem Witsen en Francis Seymour Haden. Den Oudens ets van banen zonlicht boven Heerewaarden uit 1979 heeft zelfs een ereplaatsje naast Rembrandts beroemde Drie bomen (1643). De tentoonstelling duurt tot 1 september.

Twee tentoonstellingen in het voorjaar van 2018

Op 18 maart hoopt Willem den Ouden negentig jaar te worden. Dat wordt gevierd met twee vrijwel gelijktijdige tentoonstellingen van zijn werk. De schilder van de Waal exposeert in twee musea aan de IJssel.
Op zijn verjaardag opent in Museum Henriette Polak in Zutphen de tentoonstelling De portretten van Willem den Ouden. Want hoewel Den Ouden bekend is als landschapschilder, begon hij in de jaren vijftig en zestig als schilder van portretten. Hij werkte ook twintig jaar als docent modeltekenen aan de Rijksakademie in Amsterdam. En zelfs nadat hij zich (vanaf 1970) vooral op landschappen had toegelegd, schilderde hij nog af en toe een portret. In 2010 maakte hij zijn laatste grote schilderij van de zon boven de Waal; sindsdien is hij – te oud om nog buiten te werken – weer voltijds portretschilder. Hij maakte onder meer een indrukwekkende reeks zelfportretten als hoogbejaarde.
Bij de tentoonstelling in Zutphen verschijnt het boek De portretten van Willem den Ouden. Gijsbert van der Wal zocht daarvoor alle portretten van Den Ouden bij elkaar en interviewde zowel de schilder als de geportretteerden (voor zover nog in leven) over de totstandkoming ervan. De lezer leert wat er komt kijken bij het maken van een portret naar de waarneming – en hoe het is om ervoor te poseren.

Op 21 april opent in de voormalige synagoge in Kampen (een van de drie locaties van het Stedelijk Museum Kampen) de tentoonstelling Willem den Ouden – De laatste grote rivierlandschappen. Voor het eerst worden hier alle tien de grote olieverfschilderijen getoond die Den Ouden tussen 2000 en 2010 maakte van de Waal bij zijn woonplaats Varik, gezien vanaf het balkon van het Veerhuis aan de Waalbandijk. Hij werkte daar ’s zomers vrijwel dagelijks aan tekeningen, aquarellen en plein-air-studies van het landschap en de lucht erboven. Steeds hetzelfde uitzicht. Want iedere dag brengt een nieuwe lucht: langgerekte veerwolken bij zwoel weer, stapelwolken bij stevige noordwestenwind, een helderblauwe hemel met een zon die door de rivier wordt verveelvoudigd, een paarsblauwe onweerslucht met een bliksemtak.
De winters gebruikte Den Ouden steeds om een van de olieverfschetsen in zijn atelier uit te werken op een groot doek. ‘Midden in de winter, terwijl het buiten vriest en dondert, schilder ik een zomerse zon’, zei hij daarover in 2008. ‘Dat is het heerlijke van landschapschilderen in het atelier. Het is donders moeilijk, maar het is zeer de moeite waard. Als je er greep op krijgt, ben je niet meer afhankelijk van de wisselende weersomstandigheden. Wat voor weer het ook is, je kunt iedere dag aan dat ene weer doorwerken, omdat je het zelf maakt.’
In Kampen zijn dit voorjaar behalve de tien grote atelierstukken ook buiten gemaakte tekeningen en olieverfschetsen te zien die met die winterse zomerlandschappen samenhangen.
De beide tentoonstellingen duren tot en met 1 juli.

Tentoonstelling in Müllheim (D)

Zeventig werken van Willem den Ouden zijn tot 25 februari 2018 in Duitsland te zien, in het Markgräfler Museum aan de Wilhelmstrasse 7 te Müllheim. De tentoonstelling in het gebied van de Bovenrijn heeft als motto ‘der andere Rhein’: Duitsers die vertrouwd zijn met het Rijndal tussen het Zwarte Woud en de Vogezen maken in Den Oudens werk kennis met het vlakke landschap, de wolkenluchten, de wind, de regen en de zon bij de Waal – dezelfde rivier stroomafwaarts. Bij de tentoonstelling verschijnt een catalogus met een (Duitse) tekst van Ben van der Velden.

Siebzig Werke von Willem den Ouden sind vom 24. September 2017 bis 25. Februar 2018 zu sehen im Markgräfler Museum in Müllheim, Wilhelmstrasse 7. Die Ausstellung im Gebiet des Oberrheins hat das Motto Der andere Rhein. Deutsche, die mit dem Rheintal zwischen dem Schwarzwald und den Vogesen vertraut sind, werden durch die Werke von Den Ouden konfrontiert mit der flachen Landschaft, dem Wolkenhimmel, dem Wind, dem Regen und der Sonne an der Waal. Zur Ausstellung erscheint ein Katalog.

(Bei Interesse an Erwerb von Grafiken: info@waalgalerie.nl)

Stille strijd tussen scholier en landschapschilder

Voor het nieuwe nummer van het Tijdschrift voor Biografie (jaargang 7 nummer 2, zomer 2017) schreef Jette Westerbeek het artikel ‘Willem den Ouden en de Waal’, een mooi persoonlijk verhaal over Den Oudens werk en het rivierenlandschap. Westerbeek, docent aan de Universiteit Utrecht, bracht haar tienerjaren door in Varik, waar ze een buurmeisje van Willem en Ferry den Ouden was.

‘Met Willem den Ouden heb ik korte tijd een stille strijd gevoerd. Misschien is hij zich daarvan helemaal niet bewust geweest, maar ik des te meer. Het was mei 1971. Ik bereidde mij voor op mijn eindexamen HBS in Tiel. Het was in die periode prachtig weer en dus zocht ik buiten rustige plekjes op om mijn boeken en aantekeningen nog eens door te nemen. Ook Willem den Ouden werkte als landschapschilder natuurlijk veel buiten. Vaak kon je zijn lange, magere gestalte ergens ver weg in de uiterwaarden aan het werk zien met zijn schildersezel of schetsboek. Op ‘de bol’ aan de rivierkant van de dijk ter hoogte van de Dikke Toren was een heel prettig plekje, boven aan een stenen trapje dat door vissers gebruikt kon worden om in hun bootje te stappen. Het gras en het onkruid stonden hoog, het water van de Waal juist laag. Je zat daar heerlijk in de zon en toch ietwat verborgen en keek uit over de uiterwaarden richting Zaltbommel. Nergens kon ik mij beter concentreren op goniometrieformules en biologie. Het was in die tijd voor mij een kwestie van wie het eerst dat plekje kon bemachtigen: soms won hij, soms ik.’

Het hele stuk is dus te lezen in het Tijdschrift voor Biografie: klik hier voor meer informatie.

Willem den Ouden verbeeld door Janneke Tangelder

In de Waalgalerie, het gezamenlijke onderkomen van de Willem den Oudenstichting en Uitgeverij De Weideblik aan de Sint-Agnietenstraat 24 in Tiel, is van 29 april tot en met 27 mei 2017 een tentoonstelling te zien van tekeningen en beelden van Janneke Tangelder (1949).
Tangelder werd begin jaren zeventig aan de Amsterdamse Rijksakademie – waar Willem den Ouden een van haar docenten was – opgeleid als schilder. Maar zes jaar geleden begon ze met het maken van beeldjes: kleine figuren van beschilderde keramiek, meestal gemodelleerd naar mensen uit haar vriendenkring. Ze portretteerde onder anderen Willem den Ouden. Haar beeldjes van hem – zeven in totaal – ontbreken uiteraard niet in de Waalgalerie.
Bij de tentoonstelling geeft de Willem den Oudenstichting een boekje uit over het werk van Tangelder, waarvoor Volkskrant-criticus Stefan Kuiper een mooie inleidende tekst schreef. Het boekje is in de galerie te koop voor € 10.

Peter Vos’ brieven aan Willem en Ferry den Ouden gepubliceerd

Het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag lanceerde op 14 februari 2017 een online catalogus van het werk van de tekenaar Peter Vos (1935-2010), die in de jaren vijftig tegelijk met Willem den Ouden en Ferry Alink op de Rijksakademie in Amsterdam zat en de rest van zijn leven met hen bevriend bleef. Op de website zijn onder andere brieven met tekeningen van Vos aan Den Ouden en Alink afgebeeld en getranscribeerd. Een aantal van deze brieven is ook opgenomen in het boek Peter Vos – Getekende brieven, dat is verschenen bij Uitgeverij Rubinstein.

Rasterstuk over Willem den Oudens litho’s uit 1995 online

Op de website van het literaire tijdschrift Raster (1977-2008) is een artikel geplaatst dat redacteur Willem van Toorn in 1996 schreef over de litho’s die Willem den Ouden maakte in de zomer van 1995. In plaats van langs de Waal werkte Den Ouden die zomer in de tuin bij zijn huis.
‘Maar niet minder dan in zijn wijde landschappen hebben deze tuintekeningen primair te maken met licht,’ schrijft Van Toorn, ‘met de manier waarop het zomerlicht door openingen in de boomkruinen valt op vaag zichtbare paden, op bewegende bladeren, op de muren van een oud huis. Stilstand zou je verwachten in deze tekeningen waar het eeuwig doorgaande stromen van de rivier aan ontbreekt, maar het licht staat nooit stil. Ook in deze besloten ruimte is het in voortdurende beweging tussen de tastende maar nooit aarzelende lijnen van dit bewogen handschrift.’
Lees het hele artikel hier. (De afbeeldingen van de litho’s zijn, net als indertijd op de pagina’s van het tijdschrift, een kwartslag gedraaid.)

Wim Pijbes, scheidend directeur van het Rijksmuseum in Amsterdam, maakte op 24 juni in een interview in de Volkskrant bekend dat hij werkt aan een televisieserie over het landschap in de Nederlandse kunst. 'Het gaat over het Nederlandse landschap gezien door de ogen van kunstenaars', vertelde Pijbes. 'Ik praat met hen, maar maak ook een tour langs Nederlandse musea. Hoe is de natuur geschilderd vanaf de zeventiende eeuw tot nu, aan de hand van thema's, zoals het bosgezicht, het zeegezicht, het stadsgezicht, het fantasiegezicht.' Een van de kunstenaars die Pijbes voor de serie opzocht is Willem den Ouden. Op 2 mei jongstleden was de filmploeg in Varik.
De achtdelige serie wordt vanaf 23 maart 2017 door de NTR uitgezonden op NPO2. De titel wordt Panorama Pijbes.

Wie is er bang voor zwart en wit?

In GRID, het Grafisch Museum in Groningen, is vanaf 15 april 2016 een groepstentoonstelling van twaalf Nederlande grafici te zien onder de titel Wie is er bang voor zwart en wit? De Friese etser Reinder Homan is gastconservator; de elf door hem gekozen mede-exposanten zijn Hermanus Berserik, Hans Blanken, Dirk van Gelder, Guillaume Le Roy, Simeon Nijenhuis, Ko Oosterkerk, Willem den Ouden, Jan Stroosma, Joop Vegter, Lieke Vreede en Co Westerik. Van Willem den Ouden zijn in het GRID etsen uit de jaren zeventig en litho's uit de jaren negentig te zien. Alle prenten zijn te koop. De expositie wordt op vrijdagmiddag 15 april om 16.00 uur geopend door Marijn Schapelhouman van het Rijksprentenkabinet in Amsterdam en duurt tot en met 17 juli.

Klik hier voor een recensie door Iland Pietersma in het Dagblad van het Noorden van 20 mei.

Tentoonstelling Im Freien, Museum Schloss Moyland

In Museum Schloss Moyland, in Bedburg-Hau bij Kleef, zijn vanaf 13 maart 2016 twee samenhangende tentoonstellingen te zien met geschilderde en geëtste landschappen uit particuliere collecties. De verzameling van de Nederlander Pim Kwak omvat negentiende-eeuwse schilderijen van de Veluwezoom, waar omstreeks 1840 een kunstenaarskolonie ontstond: aanvankelijk werkten er Romantische landschapschilders, later kwamen de schilders van de Haagse School naar Oosterbeek, Doorwerth en Wolfheze. Uit de verzameling van de Duitse broers Hans en Franz-Joseph van der Grinten – de basiscollectie van Schloss Moyland – worden Nederlandse landschapsetsen van omstreeks 1900 getoond, alsmede een keuze uit Willem den Oudens etsen van het Waallandschap uit de jaren zeventig van de twintigste eeuw. Museum Schloss Moyland bezit een grote verzameling etsen en litho’s van Willem den Ouden. De verzameling Kwak is in Bedburg-Hau te zien tot en met 5 juni, de etsententoonstelling loopt tot in september.

Het werk van de Engelse landschapschilder Joseph Mallord William Turner (1775-1851) wordt in Zwolle gecombineerd met dat van voorlopers, navolgers en hedendaagse geestverwanten. Willem den Ouden liet zich zeven jaar geleden inspireren door een zwartwit-reproductie in de krant van Turners Slavers Throwing Overboard The Dead And Dying (Typhoon Coming On) (1840) uit het Museum of Fine Arts in Boston. Vooral in zwartwit viel hem de diagonale tweedeling in de lucht op, met links onder de diagonale lijn het donker (oranje, rood, paars, blauw) en rechtsboven vooral licht. De kleur van Turners lucht speelde dus geen rol, de diagonaal wel. Verder nam Den Ouden van Turner de plaats van de zon over, in het midden en tamelijk laag.

De lichte reflecties op Turners water zijn bij Den Ouden licht- en schaduwplekken op de dijk en de uiterwaard geworden. Naar eigen zeggen kwam Den Ouden er niet uit met die diagonaal in de lucht, en heeft hij daar steeds meer aan veranderd. Het schilderij werd in het voorjaar van 2008 in het Gorcums Museum tentoongesteld, waarna Den Ouden links de bliksemschicht – uiteindelijk eigenlijk het meest opvallende onderdeel van het schilderij – nog heeft toegevoegd. Die bliksem heeft niets met Turner te maken. Wel weer Turneriaans is hoe Den Ouden pal naast het hoogste licht in de bliksem het diepste donker van de lucht heeft geschilderd. De diagonale beweging in de lucht is nagenoeg verdwenen; de plaats van de zon en de lichtplekken op het land zijn gebleven.